“Sabahları güvenlik görevlisi kapıya vurup uyandırıyor. Yeme içme desen kısıtlı. Sosyal çalışmacı var ama ulaşmak imkansız. Çalışanların davranışlarıyla ‘Yaşadığın şiddete geri dön, burada daha iyisi yok’ mesajı veriyorlar.”
13 yaşında imam nikahıyla evlendirilen ve 17 yaşında anne olan Ayşe, beş sığınmaevinde kalmış genç bir bayan. Çocuk yaşta evlendirilerek gönderildiği konuttan çocuğuyla bir arada 19 yaşında kaçmış.
“Özgüvenim yoktu. Hayat tecrübem yoktu. Daha öncesinde kaçamadım. Televizyondan kadın konukevi diye bir yer olduğunu öğrenmiştim. ‘Kalacak yerim yok, çocuk yaşta evlendirildim’ diyerek başvuru yaptım.”
Ayşe, yetkililerin kabul sürecinde meskene dönmesi için kendisini ikna etmeye çalıştıklarını, hem imam nikahlı kocasının hem de babasının telefonla arandığını lakin aile bireyleriyle görüşmek istemediği konusunda ısrar edince vazgeçtiklerini anlatıyor. O devir Van’da yaşadığını ve ilk sığınmaevi deneyiminin de burada olduğunu söylüyor. Ayşe’nin sığınmaevine kabul sürecinde yaşadığı tecrübe, münferit değil.
Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı’ndan Leyla Soydinç, sığınmaevlerine kabul kriterlerinin problemli olduğu görüşünde. 12 yaş üzeri erkek çocuklar, 60 yaş üstü bayanlar, ahenk sürecini tamamlamamış trans bayanlar, kimlik süreci tamamlanmamış mülteci bayanlar ile engelli çocuğu olan bayanların sığınaklara alınmadığını hatırlatıyor.
“Uygulamalar cezaevindekiler gibi”
Tek sorun, kabul kriterleri de değil. Sığınmaevlerinde kalanlar ve misyon yapanlar, cep telefonu kullanımına müsaade verilmediğini, onur kırıcı halde eşya aramaları yapıldığını, giriş-çıkış saatlerinin çalışma saatleri ile uymayabildiğini anlatıyorlar. Leyla Soydinç, denetleyici kuralların tesirine dikkat çekiyor.
“Sigara saati, banyo saati gibi cezaevindeymişçesine yapılan uygulamalar, çok büyük bir problem. Kadınlar kalmak istemiyorlar. ‘Buradaki baskı ve denetime katlanacağıma evimdekine katlanırım, daha iyi’ diyebiliyorlar.”
Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, DW Türkçe’nin bilgi edinme müracaatına verdiği karşılıkta, Ekim 2022 itibariyle 81 vilayette 3 bin 624 kapasiteli 149 sığınmaevi olduğunu bildirdi. Bu sığınmaevlerinin 112’si bakanlığa, 33’ü mahallî idarelere, üçü Göç Yönetimi Başkanlığı’na ve biri sivil toplum kuruluşuna (Mor Çatı) bağlı.
Birleşmiş Milletler’in bayana yönelik şiddetle çaba mevzuatı, sığınmaevlerinin her 10 bin nüfusa karşılık en az bir yatak kapasitesi olacak halde hizmet vermesini öngörüyor. Türkiye’deki sığınmaevi kapasitesi, belirlenen standardın ancak yarısını karşılayabiliyor.
Psikolojik destek yetersiz
Güvenlik sebebiyle ismini değiştirdiğimiz Selin, İstanbul Anadolu yakasında bir belediyenin sığınmaevinde görev yapmış. Yedi sene boyunca sığınmaevlerinde sosyal hizmet veren Selin’e nazaran, en boş bırakılan alanlardan biri, ruhsal dayanak.
“Sadece yatakhane olarak bakılıyor. Bize de dayatılan bakış bu oluyor. Amacımız kadınları güçlendirmek ama talep edenleri bilgilendirmemiz bekleniyor. Halbuki her kadına destek sağlanması gerekli. Sağlandığında ise süreklilik olmuyor.”
Selin, sığınmaevlerinde kalan çocuklara alan açmanın epeyce değerli olduğunu, açılacak alanın bayanları da rahatlatacağını lakin çocuklara yönelik hizmetlerin kısıtlı olduğunu lisana getiriyor. Selin’in görev yaptığı belediyeye bağlı sığınmaevi şu an faaliyet göstermiyor.
“Sosyal çalışmacı, ‘Şu kadar dakikan var, konuş’ diyor”
Ortaokul mezunu 26 yaşındaki Ayşe’nin Van’dan sonra ikinci sığınmaevi deneyimi Ankara’da olmuş. Bu defa birlikte yaşadığı ağabeyinin baskısından kaçmak zorunda kaldığını aktarıyor.
“Biriyle görüşüp derdini anlatmak, bilgi edinmek istiyorsun, ‘Vakti gelince biz seni çağırırız’ diyorlar. Ankara’dan sonra da Bursa’da sığınmaevinde kaldım. Orada da aynı şeyler… Sosyal çalışmacı çağırıyor, ‘Şu kadar dakikan var, konuş’ diyor.”
Mor Çatı’dan Leyla Soydinç de sığınmaevlerinde takipli sosyal çalışma yürütülmediğini savunuyor. Kadınlara ekonomik, hukuki, psikolojik ve sosyal destek sağlanması ve bu desteklere erişebilecekleri mekanizmaların bulunması gerekse de bu, her zaman mümkün olmuyor. Soydinç, yaşanan sıkıntıları şöyle anlatıyor:
“Kabul sırasında doldurulması gereken form çıkarken dolduruldu’ ya da ‘Altı ay kaldım, sosyal çalışmacının yüzünü görmedim’ diyen çok fazla bayan dinliyoruz.”
Ayşe, Bursa, Eskişehir ve son olarak Mor Çatı’nın sığınağında kaldıktan sonra kendine bir hayat kurabilmiş. “Çarkın kendisi bozuk. Kent şehir gezince bunu anlıyorsunuz” diyen genç bayan, şu an açık öğretimde liseye devam ediyor. Ama her bayan Ayşe kadar şanslı olamayabiliyor.
Feminist hak savunucularına nazaran bayanların bağımsız hayat kurmasını destekleyecek toplumsal siyasetlerin olmaması en büyük problemlerden biri. Bayanların seçenekleri konusunda bilgilendirilmediğini, kâfi yönlendirmenin yapılmadığını savunuyorlar. Bu durum, süreksiz yerler olmasına karşın bayanların sığınmaevlerinde uzun müddet kalmasına neden olabiliyor. Hükümetin aile odaklı siyasetler yürütmesi nedeniyle bayanların sığınmaevlerinden bağımsız hayata adım attıklarında tasa verici durumlar yaşandığı bilhassa vurgulanıyor.
Kanun var, uygulayan belediye yok
DW Türkçe’nin görüştüğü kadın hakları aktivistleri, yerel yönetimlerin hem “reklamı yapılacak yerler” olmadığı hem de oy getirmediği için sığınmaevlerine bütçe ayırmak istemediğini savunuyor.
DW Türkçe’nin bilgi edinme müracaatına gönderilen karşılığa nazaran, İstanbul’da 525 kapasiteli 19 sığınmaevi var. 39 ilçeli İstanbul’da, belediyelere bağlı sığınmaevi sayısı ise dokuz.
Belediye Kanunu’nun 14. maddesinde, “Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 100 binin üzerindeki belediyeler, kadınlar ve çocuklar için konukevleri açmak zorundadır” ifadesi yer alıyor. Belediyelerin sığınmaevi açmamasının herhangi bir yasal yaptırımı yok.
İstanbul’un en büyük ilçelerinden Beşiktaş ve Şişli, belediyeye bağlı sığınmaevinin olmadığı iki ilçe. DW Türkçe’nin neden sığınmaevi açılmadığına dair sorusuna karşılık veren Beşiktaş Belediye Lideri İstek Akpolat, “Kadınların her alanda önlerine çıkarılan engelleri birlikte aşmak için göreve gelir gelmez bir çalışma başlatarak Kadın Dayanışma ve Yaşam Merkezimizi hayata geçirdik. Belediyemize ait bir sığınmaevi hayata geçirmek için de çalışmalarımızı gerçekleştiriyoruz. En yakın zamanda Beşiktaşımıza bir sığınmaevi kazandıracağız” dedi. Şişli Belediyesi ise sorumuza haberin hazırlandığı mühlet içinde karşılık vermedi.
